Əczaçılıq məhsulları idxalında müşahidə edilən əhəmiyyətli azalma müxtəlif amillərlə əsaslandırılır. Ekspertlərin bir qismi bunu daxili dərman istehsalının artması ilə bağlayırsa, digərləri başqa sahələrdə qeydə alınan bahalaşmanın dərman alışına da ciddi təsir etdiyini düşünür. 

2023-cü ildə Azərbaycan 560,837 milyon ABŞ dolları dəyərində əczaçılıq məhsulları idxal edib. Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqlamasında qeyd olunub ki, bu, 2022-ci illə müqayisədə 14,1 faiz azdır. Statistikadan məlum olur ki, xaricdən dərman gətirilməsi cari illə müqayisədə azalıb. Maraqlıdır, virusların yayıldığı, qızılca, qriplə mübarizə apardığımız dövrdə dərman idxalının azalmasının səbəbi nədir? Dərmanlara ehtiyac əvvəlki kimi deyil, yoxsa daxili istehsalımız artıb?

Yerli istehsalda artım olduqca...

Milli Məclisin Səhiyyə komitəsinin üzvü, deputat Müşfiq Məmmədli “Kaspi” qəzetinə açıqlamasında bildirdi ki, idxalın azalmasının səbəbi yerli istehsalda artımın olması ilə əlaqəlidir:

“Yerli istehsalda artım olduqca, xüsusilə də, Pirallahı Sənaye Parkında, gələcəkdə Ələtdə dərman istehsalı ilə bağlı proseslər sürətləndikcə, biz idxalın azalmasını müşahidə edəcəyik. Həm də biz hazırda dərman preparatlarından daha effektiv istifadəni görürük. Təbii ki, burada iqtisadi amillərin nəzərə alınması, xəstəxanaların optimallaşdırılması, Səhiyyə Nazirliyinin ciddi nəzarət mexanizmlərini artıq tətbiq etməyə başlamasının rolu var. Elektron reseptin tətbiqi, dərmanların yazılışına, xəstələrin bundan istifadəsinə ciddi nəzarət və məsuliyyətli yanaşmanı meydana gətirir. Bu, müsbət addımdır və idxalın azalmasına təsir edir”.

İnsanların xəstəliklə mübarizəsi ilbəil artır

Azərbaycan Əczaçı Sahibkarlar Assosiasiyasının sədri Azər Xudiyev bildirdi ki, dərman idxalının azalmasının əsas səbəbi pandemiyanı geridə qoymağımızdır: “İdxalın azalmasını xəstəliyin az olması ilə əlaqələndirənlər var. Əslində, insanların xəstəliklə mübarizəsi nəinki azalıb, əksinə, ilbəil artır. Xəstəliklər çoxaldıqca, insanlar müasir viruslarla mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalırlar. Müasir xəstəliklər üçün də yeni çıxan dərmanlar istehlak edilir. Yəni hazırkı xəstəliklərin idxalın azalmasına təsiri yoxdur. İdxalı azaldan əsas səbəb COVID-19 virusunu geridə qoymağımızdır. İnsanlar bu dövrdə kifayət qədər çox dərman qəbul edirdilər”.

Ehtiyat dərmanlar sahibkarları ziyana saldı

Mütəxəssisin sözlərinə görə, 2022-ci ildə lazım olduğundan daha çox, ehtiyat məqsədilə, antibiotiklər, virus əleyhinə dərmanlar idxal edildi: “Hamıya məlumdur ki, pandemiya dövründə antibiotiklər və virus əleyhinə dərmanlardan hədsiz çox istifadə olunurdu. Bu, tək Azərbaycanda deyil, bütün dünyada belə idi. 2022-ci il COVID-19-un sonu olsa da, ehtiyat dərmanlar sahibkarları ziyana saldı. Pandemiya bitdi, ehtiyat məqsədilə gətirilən dərmanların vaxtı keçdiyi üçün utilizasiya edildilər. Bu normaldır, təki insanlar xəstələnməsinlər, dərmanlar utilizasiya olunsa da olar. Amma o dövrlərdə idxal həddindən çox idi”.

Tələbat çox, imkanlar azdır

Həmsöhbətimiz vurğulayır ki, dərman idxalının azalmasının ikinci səbəbi bazardakı bahalaşmadır: “2023-cü ildə idxalın azalmasının əsas səbəblərindən biri də digər sahələrdə müşahidə etdiyimiz bahalaşmadır. Vəziyyət elədir ki, insanlar ya ərzaq almalıdırlar, ya da dərman. Azərbaycan vətəndaşı gündəlik tələbatını təmin etməyə çalışır. Yəni qiymətlərin baha olması dərmanların alış tələbatını azaldıb. Hazırkı xəstəliklərlə mübarizədə dərmanlara tələbat çoxdur, amma imkanlar azdır”.

Tibbi xidmət və dərman təchizatı ilə bağlı müjdələr olacaq

A.Xudiyev sonda vurğuladı ki, 2024-cü ildə tibbi xidmət və dərman təchizatı ilə bağlı müjdələr olacaq: “Şəkər, kardioloji və xroniki xəstəliklərin dərmanları pulsuz veriləcək. Bununla bağlı layihə hazırlanır. Bu, çox təqdirəlayiq bir hadisədir, sosial dövlətin təməli budur. Getdikcə digər xəstəliklər üçün də dərmanlar pulsuz veriləcək”.

Xaricdən dərman gətirmək sahibkarlara sərf etmir

Sosial məsələlər üzrə ekspert İlqar Hüseynli deyir ki, bu gün Azərbaycanın dərman bazarında dərman preparatlarının azlığı müşahidə olunur. Mütəxəssisin sözlərinə görə, xaricdən dərman gətirmək sahibkarlara sərf etmir: “Kimyəvi tərkibli dərman preparatlarının qiyməti çox bahadır. Həm idxal prosesinin çətinliyi, həm də qiymətin baha olması sahibkarda maraq oyatmır. Üstəlik, dərman vasitələrinin dövlət qeydiyyatının müddəti beş ildir. Qeydiyyat prosedurunda da sahibkarlar bürokratik əngəllərlə üzləşirlər. Buna görə də iş adamları müəyyən sayda dərman preparatlarının ölkəyə idxalında artıq maraqlı deyillər”.

Daxili istehsal istənilən səviyyədə deyil

Mütəxəssis bildirir ki, sahibkarlar daha çox asan yola baş vururlar və bioloji aktiv əlavələrin satışına, onların biznesinə sürətlə keçid edirlər: “Çünki onların idxal prosesi də rahatdır, qiymətləri də digərlərinə nisbətən ucuzdur. Düşünürəm ki, idxalda yaranan fərq məhz bununla bağlı ola bilər”.

Azərbaycanda dərman istehsalının artmasına gəldikdə isə, İlqar Hüseynli vurğulayır ki, hələ ki bazarda ciddi istehsal imkanlarını qura bilməmişik: “Buna görə də, yerli istehsal tələbatın ödənilməsinin müəyyən hissəsini üzərinə götürə bilmir. 14 faiz azalmanın daxili istehsalla bağlı olması mümkün deyil”.

Azər Xudiyev də ölkədə dərman sahəsində daxili istehsalın hələ istənilən səviyyədə olmadığını bildirir: “Ehtimallar və gözləntilər böyükdür. Zavodların təməli qoyulub, amma hələ istehsal istənilən səviyyədə deyil”.

Yeri gəlmişkən, Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatında qeyd olunub ki, hesabat dövründə Azərbaycanın əczaçılıq məhsulları ixracının dəyəri 14,706 milyon ABŞ dolları olub. Bu isə 1 il əvvələ nisbətən 6,4 dəfə çoxdur. Yəni cari illə müqayisədə ixrac çoxalıb, idxal azalıb.